در حالیکه موسسات تحقیقاتی وهابیت فعالیت خود را دو برابر کرده‌اند، صادرات کتابهای ایرانی به افغانستان ۸۰ درصد کاهش داشته است. تصمیمات سلیقه‌ای در میان بخش‌هایی از گمرک و محدودیت‌های ناشی از کرونا این وضعیت را رقم زده است.
به نقل از نگارخبر، حجم 10 میلیاردی صادرات کتاب از ایران به افغانستان در سال‌های ابتدایی دهه 90، این کشور را تبدیل به یک بازار بالفعل برای نشر ایران کرده بود؛ بازاری که اگر به درستی رصد می‌شد، می‌توانست علاوه بر سودهای سرشار اقتصادی، به مراتب از نظر فرهنگی و حتی سیاسی تأثیرگذاری قابل توجهی را به همراه داشته باشد.
وارداتی که نیازمند یک مدیریت در تهران بود برای اینکه مشخص شود چگونه کتاب باید از ایران به افغانستان و با کدام قیمت و تخفیف وارد شود. بازار کتاب افغانستان با وجود اینکه 80 تا 85 درصد آن را کتابهای ایران تامین می‌کرد، موجب نشد مسئولان فرهنگی نسبت به آن توجه داشته باشند.
حالا چند سالی است که این بازار از رونق سابق را ندارد؛ هم به دلیل بی‌توجهی مسئولان ایرانی و هم مهاجرت نخبگان و اهالی فکر و اندیشه افغانستان به کشورهای اروپایی. با این وجود هنوز مشتریان پر و پاقرص افغانستانی طالب کتابهای ایرانی هستند.
نقطه قوت کتابهای ایران در افغانستان زبان فارسی و فرهنگ مشترک است و این زبان فارسی و فرهنگ مشترک موجب شده که کتاب، مجلات و فیلم‌های ایرانی در افغانستان خواهان داشته باشد. در واقع این نقطه قوتی که در زبان و فرهنگ مشترک است، همان چیزی است که هندی‌ها، امریکایی‌ها و روس‌ها ندارند. این نقطه و قدرت منحصراً در اختیار ایران است از این بابت طبعاً کتابهای ایرانی بیشتر فروخته می‌شود. خواننده بیشتر و توجه بیشتری نیز وجود دارد.
متقاضیان کتابهای ایرانی در حوزه فرهنگ و ادب و زبان فارسی در افغانستان بسیار جدی است، کتاب‌هایی با موضوع مسائل اجتماعی و سیاسی ایران و البته دینی در افغانستان فروش بسیاری دارد، بنا به فگته ناشران افغانستانی بیش از نیمی از کتابهای دینی اهل سنت ایران که در کردستان، قم، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و تهران چاپ می‌شود، در افغانستان به فروش می‌رود. به این رقم باید حجمی از کتابهای دینی شیعیان را افزود که در میان هزاره‌های افغانستان محبوب است.
با همه این نقاط عطفی که کتاب ایرانی در افغانستان دارد، ظرفیت‌هایی که برای دیپلماسی فرهنگی و صدور پیام انقلاب وجود دارد، به این بازار در سال‌های اخیر بی‌توجهی‌های بسیار شده است، به گونه‌ای که حالا بیش از 80 درصد صادرات کتاب از ایران به افغانستان کاهش یافته است.
این را محمدابراهیم شریعتی، مدیر انتشارات عرفان یکی از ناشران مهاجر افغانستانی ساکن در ایران عنوان می‌کند. وی در گفت‌وگو با تسنیم درباره وضعیت فعلی صادرات کتاب از ایران به افغانستان می‌گوید: در یک سال اخیر به دلیل وضعیت کرونا و محدودیت‌های حمل و نقل، ارسال کتاب از ایران به افغانستان به کندی و دشواری انجام شده است، اما در ماه‌های اخیر مشکلات دیگری نیز در این راستا وجود داشته که وضعیت را پیچیده‌تر نیز می‌کند.
وی با اشاره به این مشکلات ادامه می‌دهد: تصمیمات سلیقه‌ای گمرک خراسان و دوغارون در طول یک‌سال گذشته موجب شد که حجم قابل توجهی از کتابهای ایرانی امکان ارسال به افغانستان را پیدا نکنند؛ زیرا گمرک برای ارسال این بارها تقاضای سند تجاری می‌کرد، در حالی که طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 96 خروج کتاب از کشور با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بلامانع است و نیاز به کارت بازرگانی ندارد.
شریعتی تصریح می‌کند: البته پس از پیگیری‌های فراوان ناشران افغانستانی و نامه‌نگاری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران با اداره ارشاد خراسان و گمرک گفته شده است که این مشکل بزودی رفع می‌شود.
مدیر انتشارات عرفان با اشاره به این مشکلات در صادرات کتابهای ایرانی به افغانستان می‌گوید: در دو سال اخیر صادرات کتاب از ایران به افغانستان 80 درصد کاهش داشته است، تنها ناشران ایرانی که کارت بازرگانی هم داشتند موفق به ارسال کتابهای خود شده‌اند. این کتاب‌ها نیز عمدتاً کتابهای آموزش زبان است.
وی ادامه می‌دهد: حتی مسئولان گمرک توجه ندارند که ناشران افغانستانی که کتابهای ایرانی را می‌خرند، قرار نیست ارز به کشور بازگردانند، بنابراین برای هر کیلو چهار دلار تعرفه مطالبه می‌کنند؛ در حالیکه پیش از این زمانی که با مجوز فرهنگی کتاب را صادر می‌کردیم، ارز صادرات آن برای ما صفر بود، چون ارزی حاصل از این صادرات به کشور بازگردانده نمی‌شود.
شریعتی با اشاره به اینکه بازار کتاب افغانستان در چند سال پیش در قبضه کتابهای ایرانی بود، می‌گوید: پیش از این سالانه بالغ بر 10 میلیارد تومان کتاب به افغانستان صادر می‌شد که با کساد شدن اوضاع کتاب و کتابخوانی در افغانستان و مهاجرت نخبگان به رقم پنج تا شش میلیارد تومان رسید، این رقم حالا طی دو سال اخیر به زحمت به دو میلیارد می‌رسد.
بنا به گفته مدیر انتشارات عرفان؛ به‌دنبال کمرتگ شدن صادرات کتاب از ایران به افغانستان، پاکستان در این بازار فعال‌تر شده است، کتابهای ایرانی در پاکستان زیراکس شده و با یک‌دهم قیمت در افغانستان به فروش می‌روند. برای نمونه کتاب «بنیادهای علم سیاست» از منشورات نشر نی، یک نسخه خریداری و در پاکستان زیراکس شده و به یک‌پنجم قیمت در اففغانستان فروخته می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در ابتدای دولت یازدهم، زمانی که معاون فرهنگی ارشاد به افغانستان رفت و توافقاتی انجام شد، تمام ناشران افغانستانی کتاب را از ایران می‌خریدند و کتابهای خود را نیز در ایران چاپ می‌کردند. اما اکنون وضعیت به گونه‌ای شده است که این افراد به جای اینکه از هر کتاب چند جلد سفارش دهند یک نسخه می‌خرند تا آن را در پاکستان زیراکس کنند و بفروشند.
مدیر انتشارات عرفان در پایان می‌گوید: این وضعیت موجب شده تا در سال‌های اخیر کتاب همواره در میان کالاهای دیگر به افغانستان صادر شود، چرا شرایط باید به گونه‌ای رقم بخورد که فرهنگ سخن در میان کیسه‌های سیمان به افغانستان صادر شود؟ دولت افغانستان نیز همیشه اعتراض داشته که چرا کتابهای ایرانی غیرقانونی به افغانستان صادر می‌شود و مجوز نمی‌گیرد. این در حالی است که اگر گمرک ایران همکاری کند، کتابهای ایرانی با مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مهر وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان به این کشور صادر می‌شود.
اهمیت تسهیل‌سازی صادرات کتابهای ایرانی به افغانستان زمانی به چشم می‌آید که نگاهی به تلاش گروه‌هایی از آمریکا، عربستان و پاکستان برای ترویج فرهنگ و فکر و اندیشه وهابی‌گری در این کشور بیاندازیم. بنا به گفته فعالان فرهنگی افغانستان؛ بالغ بر 76 موسسه تحقیقاتی در پاکستان و کردستان عراق مشغول تولید تفکر وهابی‌گری و تبلیغ علیه ایران و شیعه در افغانستان هستند.
از سوی دیگر دشمنی با زبان فارسی در افغانستان نیز موضوع بسیار جدی دیگری است که اگر تلاش فارسی‌زبانان و دغدغه‌مندان فرهنگی در سال‌های اخیر نبود، امروز کمتر نشانه‌ای از حیات فارسی در افغانستان وجود داشت. در این میان کتابهای ایرانی یکی از ابزارهای مهم این مقابله است.
گفتگو در مورد این post